Nederland heeft nog altijd een enorme opgave voor het verduurzamen en energiezuiniger maken van woningen en wijken. Veel aandacht gaat daarbij uit naar voldoende kapitaal vinden en de inzet van nieuwe technologieën, maar voor de factor ‘mens en zijn omgeving’ is vaak te weinig aandacht, stelt u. Wat bedoelt u hiermee?

‘De woning en woonomgeving is voor mensen zwaar emotioneel beladen. De inrichting van hun leefomgeving speelt bijvoorbeeld een doorslaggevende rol in hun beleving van geluk, blijkt uit onderzoek. Wil je mensen meekrijgen, dan moet je je daarom niet álleen op woningen richten, maar ook op het gebied daaromheen. En onderschat ook niet de zorgen van mensen als hun woning wordt aangepakt: angst voor gedoe en rommel. En vragen als ‘loopt de hond niet weg?’ ‘Blijft mijn tuin heel?’. Vaak wordt hier te weinig aan gedacht.’

Hoe komt dat volgens u?

‘Het gaat in feite om gedragswetenschappelijke kennis, waarin veel professionals in de bouwwereld niet zijn opgeleid. Hoe ga je met bewoners om? Hoe werk je samen met andere professionals en partijen? Dit blijkt in de praktijk lastig, omdat we zien dat veel professionals - niet allemaal natuurlijk - vasthouden aan een traditionele werkwijze. Bij duurzaam renoveren wordt in eerste instantie vooral geprobeerd om betaalbare oplossingen te bedenken die technisch voldoen.’

En dat is niet voldoende?

‘Als techniek en geld de enige succesfactoren zouden zijn, dan zou de opgave al opgelost zijn. We zijn hier al sinds de jaren ‘80 mee bezig, dat laat zien hoe complex de opgave voor verduurzaming is.’

Waarin zit die complexiteit?

‘Vooral de samenwerking met bewoners (en andere partijen in het proces, red.); het moet voor hen aantrekkelijk worden gemaakt om energie te besparen. Want voor de meeste mensen heeft het geen prioriteit. Ze zijn er niet op tegen, maar zien het meer als mooi meegenomen. Andere dingen zijn vaak belangrijker, bijvoorbeeld de veiligheid in de wijk, goede bereikbaarheid, groenvoorziening. De groep die intrinsiek gemotiveerd is om energie te besparen is heel klein.’

Wat zijn belangrijke valkuilen in verduurzamings- of renovatieprojecten?

‘Een goed voorbeeld is: professionals rekenen altijd met een terugverdientijd als het gaat om energiebesparing. Dus ze zeggen: “als u nu dit investeert in besparende maatregelen of u gaat meer huur betalen, dan verdient zich dat terug in geld of een lagere energierekening. Vervolgens zijn ze verbaasd dat mensen niet enthousiast reageren. In de psychologie heb je het begrip verliesaversie https://www.ensie.nl/michiel-van-vugt-fvp/verliesaversie. Kortgezegd: het gevoel om in één keer veel geld uit te geven weegt veel zwaarder dan wat je er uiteindelijk aan zult verdienen. Daarbij is het zo dat hoe langer het duurt voor dat je geld terugkrijgt, hoe minder enthousiast je erover wordt. Dus logisch kan een rekensom kloppen, maar psychologisch komt het anders binnen. Dat is basiskennis die het gros van de bouwprofessionals in de praktijk nooit heeft meegekregen.’

Heeft u een voorbeeld van hoe het wel zou moeten?

‘Wat heel belangrijk is: koppel energiemaatregelen aan dingen die mensen echt belangrijk vinden! Een van mijn studenten heeft ooit onderzoek gedaan naar het vervangen van ketels in portiekwoningen. In veel portieken vonden mensen het gedoe. Er was maar één project waar men heel enthousiast was. Daar hadden ze de installatie niet in huis, maar in de portiek geplaatst. Op zo’n manier dat ze onder de installatie schoenen konden opbergen. Dat bleek al tijden een wens van bewoners. Vervolgens zijn mensen heel ver meegaan in andere energiebesparende maatregelen, omdat ze zoiets hadden van: “hier snappen ze onze problemen”.’

U zegt: verdiep je voor de start van een renovatieproject eerst in wat mensen echt bezighoudt.

‘Precies. Kijk wat er leeft bij bewoners en wat ze belangrijk vinden op de specifieke locatie. Probeer aan de hand daarvan met duurzaamheidsmaatregelen te komen die daaraan gekoppeld zijn. Pas daarna moet je een financieel plan maken. Niet omdat financiën niet belangrijk zijn, maar omdat als mensen iets echt graag willen, ze ook zelf naar manieren gaan zoeken om het gefinancierd te krijgen.’

Als we het over verduurzaming van de woningvoorraad hebben, gaat het vaak vooral over energiebesparing. Dat was in de jaren ’90, toen de zogeheten eco-wijken populair waren anders. Toen werd er breder gekeken, nu is de discussie wat verengd naar energie besparen. Hoe verklaart u dit?

‘Dat heeft veel te maken met het energie-akkoord en de energiedoelstellingen van onder meer het Klimaatakkoord. Prima doelstellingen waarmee ons land voorop loopt, maar we snijden onszelf ook een beetje in de vingers om het zo te verengen. In andere landen wordt verduurzaming breder getrokken en bijvoorbeeld, naast milieumaatregelen als groen en materialen, ook gekoppeld aan werkgelegenheid en sociale interactie.’

Dat zouden wij hier ook moeten doen?

‘Vind ik wel. Toen duurzaamheid in jaren ’90 echt actueel werd in de woningbouw, startten we met meerdere thema’s die allemaal even zwaar wogen. Materialen, biodiversiteit, water, energie. Daar liggen nog steeds veel kansen. Uit recent onderzoek naar die eco-wijken blijkt dat die hoog scoren op leefkwaliteit. Dat zit vooral in woonomgeving en minder in energiebesparing. Mensen vinden het er fijn, omdat het er groen en veilig is. Dat heeft ook alles met duurzaamheid te maken wat mij betreft, dus die brede scoop zou meer terug mogen komen in de bouwopgave.’ 

Meer informatie:
Anke van Hal is betrokken bij het kennisplatform HomeMates:  www.homemates.nl Dit is een onafhankelijk kennisplatform dat de aandacht wil vestigen op de derde onderbelichte succesfactor van energievriendelijk renoveren (naast goede techniek en voldoende budget). Namelijk: werken vanuit een bewonersperspectief.

Van Hal doceert hier ook over in de online cursus Energievriendelijke Renovatieprocessen van de TUDelft die nu loopt. Belangstellenden voor de cursus van volgend jaar kunnen zich aanmelden bij j.d.m.vanhal@tudelft.nl

Een goed voorbeeld: in Haarlem stemde 70 % van bewoners in met het Vernieuwbouwconcept van Xella

Vervallen monumentale huurwoningen opwaarderen naar hypermoderne huizen, zónder de beeldbepalende gevels aan te tasten en mét instemming van het merendeel van de huurders. Pré Wonen kreeg het voor elkaar in het project Hof van Egmond. De 162 monumentale woningen van Hof van Egmond verkeerden in slechte staat door verzakte funderingen. Bewoners kampten als gevolg daarvan met vocht- en tochtproblemen. Ook voor wat betreft brandveiligheid, installaties en grootte van de leefruimtes waren de woningen niet meer van deze tijd. Reden voor woningstichting Pré Wonen om de woningen qua comfort en energieverbruik bij de tijd te brengen. Maar wel zonder de monumentale gevels aan te tasten en met instemming van 70 procent van de huurders.

Bekijk hier het filmpje.